پدر آیة الله سید محمد صادق لواسانی آیت الله سید محمد صادق برخاسته از خاندان علم و سیادت بود، پدرش با آیة الله حاج سید ابوالقاسم حسینی در سال 1276هجری قمری در خانواده علم و سیاست دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و سطح رادر مكتب دانشمندان آن دوره فرا گرفت.آنگاه به نجف اشرف مهاجرت كرد و از محضر آیات عظام آخوند ملّا محمد كاظم خراسانی (متوفی 1329 ه.ق)و آقا سید محمد كاظم طباطبایی یزدی (متوفی 1337 ه.ق) استفاده كرد و به دریافت درجه اجتهاد موفق شد. سید در عتبات از محضر بزرگانی گون فقیه وارسته آیة الله حاج شیخ محمد بهاری همدانی (متوفی 1325 ه.ق) و آیةالّله حاج سید احمد تهرانی كربلایی (متوفی 1332 ه.ق) كه از شاگردان مرحوم آیةالّله آخوند حسینقلی همدانی (متوفی 1311ه.ق) به شمار می رفتند بهره برد؛مدارج عالی اخلاقی ركسب كرد. آنگاه به ایران بازگشت. هنگام ورود به همدان و استقبال شایسته ای از طرف مردم آن سامان صورت گرفت و بنا بر درخواست آنها در همدان رحل اقامت افكند. وی سرانجام بعد از یك عمر خدمت در 28 ماه رمضان سال 1363؛ در سن 87 سالگی دعوت حق رالبیك گفت و به دیار باقی شتافت و پیكر پكش رادر تهران با شكوه ویژه ای تشییع و بعد به نجف اشرف منتقل كردند و در جوار صحن حضرت علی(ع) به خك سپردند. آیةالّله سید ابوالقاسم لواسانی(1) . از خود ده فرزند به یادگار گذاشتند همه از بزرگان و علماء بودند. نامهام آنها چنین است: آیة الّله سید محمد صادق، آیةالله سید احمد، سیدعلی، سید زین العابدین، سید محمود،

صفحه 42

حاج سید رضا، سید یحیی، سید حسین، سید حسن و سید محسن لواسانی ،در این مقاله به بخشی از زندگی و فعالیّت های آیةالّله سیدمحمد صادق لواسانی می پردازیم،
تولد

سید محمد در ماه صفر 1324 هجری قمری، مطابق با 1280 هجری شمسی در شهر نجف اشرف و جوار بارگاه ملكوتی حضرت علی (ع)(2) دیده به جهان گشود. وی در محیط آرام و صمیمی تحت تربیت پدر و مادر مؤمنه اش روزهای كودكی را سپری كرد. او از همان ایام نبوغ و استعداد شگرفش را نمایاند. با تشویق و راهنماییهای پدر تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش شروع كرد و به مدت هفت سال در نجف در محضر پدرش، آیت الله سید ابوالقاسم لواسانی و برادر بزرگش سید احمد لواسانی دروس حوزوی را فرا گرفت.
سفر به همدان

سید محمد در سال 1295 ه.ش در حالی كه پانزدهمین بهار زندگیش را پشت سر می گذاشت، به همراه پدر به ایران آمد(3). پدر چون بیشتر درسهای اخلاقی و عرفانی را از اساتید به نام حوزه نجف كه از دیار همدان برخاسته بودند، آموخته بود به همراه فرزندش وارد همدان شد و محمد صادق در حدود یك سال در كنار پدر ماند و از محضر او و برادر استفاده برد.

صفحه 43

سفر به ارك

هنگامی كه در سال 1332 ه.ق مطابق با 1288 آیت الله حاج شیخ عبدالكریم حائری، از مجتهدین به نام حوزه نجف به شكر ارك وارد شد، از مكتبخانه و حوزه های علووم دینی پر رونق خبری نبود اما با ورود حاج شیخ در مدتی اندك آوازه مكتبش به بسیاری از شهرهای ایران رسید و دیری نپایید كه شیفتگان دانش از سراسر كشور به سوی ارك رهسپار شدند و به این ترتیب حوزه علمیه ارك به عنوان بزرگترین مجمع علمی ایران شناخته شد(4). همین دوران بود كه سید محمد به همراه برادرش سید احمد باری ادامه تحصیل از همدان به ارك آمد. دراین سالها نیز سید محمد بیشتر از محضر برادرش كسب فیض می كرد.

در سال 1340 ه.ق ؛ مطابق با 1296 ه.ش حاج شیخ عبدالكریم برای زیارت به قم آمده بود، با دعوت علماء از جمله آیت الله بافقی (متوفی 1365 ه.ق) مبنی بر ماندن در حوزه قم با توجه به مشكلات زیادی كه حوزه علمیه قم را تهدید می كرد، موافقت كرد و حوزه ارك را به شهر مقدس قم انتقال داد.
مهاجرت به قم

با هجرت آیت الله حاج شیخ عبدالكریم به شهر مقدس قم سید محمد نیز در سال 1297 ه.ش در سن 17 سالگی در حالی كه به مدت نُه سال مقدمات و سطح حوزه را از محضر پدر و برادرش در نجف، همدان و ارك فراگرفته بود، مانند دیگر طلاب و فضلا به قم عزیمت كرد.

صفحه 44
آشنایی با امام

سید محمد بعد از ورود به قم در مدرسه علوم دینی فیضیه و دارالشفاء سكن شد و در همان روزهای ورود با حاج آقا روح الله آشنا و پس از مدتی هم بحث و هم حجره ایشان شد. سید با شروع دروس حوزه در درس خارج فقه و اصول بزرگانی همچون آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالكریم (5)حائری (6) سید محمد تقی خوانساری(7) (متوفی 1371 ه.ق)(8) و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد حجت كوه كمره ای(9) (متولد 1310 ه.ق و متوفی 1372 ه.ق)(10) شركت كرد. همچنین از محضر درس مرحوم آیت الله العظمی شیخ محمد علی شاه آبادی(11) (متولد 1292 و متوفی 1369 ه.ق) دروس عرفان، سیر و سلوك، حكمت، فلسفه، «مفاتیح الغیب»، «شرح فصوص» و «منازل السائرین» را آموخت. دو سال نیز از درس اخلاق عارف الهی، مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی(12) (متوفی 1343)(13) بهره مند شد. سید محمد در طول نُه سال اقامت خود در قم كثر این دروس را با حاج آقا روح الله خمینی مباحثه كرد. خود در این باره میگوید : حتی در سفرها و زیارت كه گاهی مشهد مشرف می شدیم، در راه و هر فرصتی كه حاصل می شد مشغول مباحثات علمی فلسفی می شدیم... در مدرسه فیضیه صبحهای زود در كنار رودخانه ساحلی مشغول مباحثه می شدیم؛ حتی روزهای سرد هم این كار انجام می شد و چقدر زیبا و با لطف و صفا صورت میگرفت.(14)

صفحه 45
عزیمت به نجف

آیت الله سید محمد صادق لواسانی به شوق زیارت بارگاه امام علی (ع)، تجدید میثاق با جد بزرگوارش و استفاده بیشتر از علمای آن حوزه، در سال 1304 ه.ش عازم عراق شد و از مكتب درسی اساتید بزرگی همچون، مرحوم آیة الله حاج میرزا ابوالحسن مشكینی، (متوفی 1358 ه.ق مدفن نجف اشرف)(15) وآیة الله آقاضیاءالدین عراقی(16)، عالم بزرگ علم اصول و فقه (متوفی 1359 ه.ق )استفاده كرد و بعد از مدتی به خاطر كسالت و به امر پدر به شهر مقدس قم بازگشت.

وی در سن 32 سالگی (سال 1312 ه.ش) در نتیجه سالها تحقیق و فعالیتهای علمی به مدارج عالیه اجتهاد دست یافت. در این فاصله زمانی مدتی هم درمشهد دروس فقه و اصول و حكمت را از محضر آیة الله العظمی حاج آقا حسین قمی(17) (متولد 1282 ه.ق و متوفی 1366) خارج فقه واصول تفسیر را نزد آیةالله حاج شیخ مرتضی آشتیانی(18) (متولد 1381 ه.ق) آیة الله میرزا محمد آقازاده كفائی(19) (متوفی 1356) فراگرفت.
تصدی مدارس حوزه علمیه قم

در سال 1314 ه.ش (20) به جهت توطئه های گوناگونی مانند اعلام كشف حجاب، به گلوله بستن مردم در مسجد گوهر شاد،، تبعید علماء و بزرگان مشهد، مصوبه های اتحاد شكل لباس، لزوم جواز پروانه و گواهینامه و تفتیش و رسیدگی به امور روحانیون و دهها مورد دیگر كه از سوی رضا خان علیه حوزه های علمیه، خصوصا حوزه قم انجام می گرفت. از طرف آیات ثلاث

صفحه 46

عظام، سید محمد حجت، سید محمد تقی خوانساری و سید صدر الدین صدر به تولیت مدارس فیضیه، دار الشفاء و عبدالله خان(21) منصوب شد. این دو حوزه علمیه در طول شش سال مدیریت ایشان به بهترین وجه اداره شد و در روزگاری كه طلاب حق پوشیدن لباس روحانی را نداشتند، زیر نظر بزرگان ضمن حل و فصل امور طلاب به تدریس دروس سطح حوزه پرداخت و تا سال 1320 ه.ش مشغول این امر مهم شد.
اقامت در تهران

آیت الله لواسانی در سال 1321 ه.ش برای نشر معارف الهی عازم تهران شد و در مسجد مدرسه میرزا ابوالحسن معمار (22) به اقامه جماعت و خدمات دینی پرداخت. با این حال همچنان با امام كه در قم بود، ارتباط نزدیك داشت. دكتر محمد تقی لواسانی ؛ فرزند آیت الله لواسانی از آن ایام چنین یاد می كند : «آیت الله لواسانی به تهران مهاجرت می نمایند. از همان سال مرحوم امام (قدس سره) سالی دو تا سه بار به تهران تشریف و میهمان آیت الله لواسانی بودند(23)».
سرآغاز مبارزات

در سال 1341 ه.ش كه حضرت امام برای دیدار با آیت الله لواسانی به تهران آمده بود، موضوع لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی مطرح شد. امام اولین مرجع تقلید جهان اسلام بود كه به مخالفت با آن لایحه برخاست. بعد از سخنرانی تاریخی اما در مدرسه فیضیه در سال 42، رژیم پهلوی امام را دستگیر كرده، به تهران منتقل كرد. مدتی بعد كه امام آزاد شد، سراغ یار

صفحه 47

دیرین و مجاهد خود را گرفت. حجة الاسلام سید محمد رضا لواسانی در این رابطه می گوید :

«امام پس از آزادی به اولین كسی كه تلفن زدند و خواستار ملاقات با ایشان شدند، آیت الله لواسانی بود و از همین تاریخ هم بود كه حضرت امام وكالت تام الاختیاری را در تهران به ایشان واگذار نمودند، به صورتی كه وقتی افرادی به حضرت امام مراجعه می نمودند و سؤال می كردند در تهران به چه كسی مراجعه می نماییم، امام می فرمود : به آقای لواسانی مراجعه نمایید. دست ایشان دست من است و توهین به ایشان توهین به من است و این مطلب را حضرت امام قبلاز تبعید به تركیه و نجف می فرمودند و هم بعد از آن كه نامه های كتبی افراد در این رابطه گویای این مطلب است(24)».
نقش آیت الله لواسانی بعد از تبعید امام

چند ماه بعد از آزادی امام قانون كاپیتولاسیون و مصونیت قضایی اتباع آمریكایی در ایران مطرح شد. امام در سخنرانی خود در قم اركان دولت شاهنشاهی را به لرزه در آورد. در پی آن در شب 13 آبان 1343 دژخیمان پهلوی به خانه امام هجوم آورد، ایشان را دستگیر و به تهران منتقل و بلافاصله به تركیه تبعید كردند.

نقش آیت الله لواسانی در حفظ و حمایت از امام و انقلاب دراین دوران آنچنان برجسته است كه همه یاران امام و انقلاب بر آن شهادت داده ند. در این بین یادگار امام (قدس سره) می نویسد : حاج سید احمد. او (آیت الله لواسانی) به

صفحه 48

حق در زمان تبعید امام (قدس سره) پدری دلسوز و مربی ای صادق برایم بود. محبتهای خالصانه او در تنهایی هایم موجب دلگرمی بود. در مدت تبعید و زندانی امام، آیت الله لواسانی در مقابل طاغوت و طاغوتیان ایستاد و از امام دفاع كرد و زمانی كه نام امام مساوی با زنان و اعدام بود، یك تنه مسئولیت نمایندگی علی الاطلاق حضرت امام را پذیرفت و مسئول شهریه در قم و تهران و سایر حوزه ها شد و با شهادمت تا دم مرگ از این مسئولیت دفاع كرد و پذیرای زندان و شكنجه و تبعید و دربدری شد. او كسی بود كه امام بارها گفته بود ؛ دست او دست من است. او رفیق بی بدیل من است، توهین به او توهین به من است و او راستی چنین بود...(25)».

در زمان تبعید امام به دست شاه خائن او راهی تركیه شد، از این شهر به آن شهر، تا بلكه یارش را بیابد ولی دون صفتان نامرد به هیچ وجه به او یاری نكردند. تا با دلی كنده از درد و رنج از تركیه مراجعت كرد.(26)
استمرار مبارزات

بعد از بازگشت آیت الله لواسانی در سال 1343 از تركیه به ایران، رژیم ستم شاهی ایشان را ممنوع الخروج كرد و در تهران تحت نظر نگهداری می كنند(27). وجود ایشان در تهران و مساعدتهای فكری و مالی به خانواده های زندانیان و تبعیدیها و تقویت نیروها توجه آحاد مردم به ایشان. ارتباط نزدیك از تهران با تبعیدگاه امام در نجف و پیوند امام با امت و وكالت تام الاختیاری امام، باعث حساسی ویژه رژیم پهلوی به معظم له و متعاقب آن فشارهای مختلفی بود كه به ایشان می آوردند. با این همه آیت الله لواسانی همچنان به انجام مسئولیتهای خود ادامه می داد تا اینكه رژیم در بهمن

صفحه 49

1351 ه.ش ایشان را در سن 71 سالگی دستگیر(28) و به زندان انفرادی كمیته شهربانی تهران انتقال داده اما مدتی بعد با وساطت مراجع عظام از زندان آزاد شد. پس از آزادی به خاطر استمرار مبارزه برای دومین بار در سال 1353 تیر ماه، دستگیر و به مدت سه سال به «هشت پر» طالش تبعید شد. لواسانی كیفیت دستگیری و منطقه تبعید خود را اینگونه ترسیم می كند : «روز جمعه 1353 / 4 / 7 مطابق جمادی الثانی 1394 نیم ساعت به ظهر چهار نفر به منزل ما ریختند و مرا به شهربانی جلب و در سلول انفرادی بازداشت نمودند. روز بعد، شنبه ساعت 10 صبح به بنده گفتند كه شما اخلال در نظم می كنید و تبعید هستید. پس دستبند به دست من زده و بدون این كه بگویند به كجا می برند سوار ماشین كرده و حركت نموده و در شهر هشت پر از توابع طالش واقع در هیجده فرسخی رشت و نزدیك آستارا كه كثریت اهل محل از اهل تسنن بودند و تناسبی با یك عالم شیعی نداشت، فرود آوردند در آنجا به بنده گفتند كه به مدت سه سال تبعید هستید. بنده چون در آنجا كسیرا نمی شناختم و جایی برای سكونت نداشتم، رفتم و در مسجد آنجا اقامت كردم.

هشت روز در این مسجد به سر بردم، سپس روز 53 / 4 / 16 چون در مسجد راحت نبودم، منتقل به مسافرخانه شدم و یك ماه نیز در آن مسافرخانه ماندم و از آنجا نیز روز چهارده رجب سال 1394 قمری به دعوت آقای سید فضائل خلخالی به منزلایشان رفته، تا اینكه در بیست و چهار شعبان مطابق 43 / 6 / 21 خانه ای اجاره اجاره و به آنجا منتقل شدم و 31 ماه مدت اقامت و تبعید طول كشید(29)».

آیت الله لواسانی به دلیل نامناسب بودن هواو اقامت دچار بیماری شد به این

صفحه 50

جهت ایشان به تهران منتقل شد. شش ماه تحت درمان قرار گرفت. وقتی در بیمارستان از طرف ساوك به ایشان اعلام شد كه اگر می خواهید به تبعیدگاه بر نگردید، دست از حمایتی خمینی بردارید. ایشان در جواب به یك جمله بسنده كرد و گفت: به تبعیدگاه بر می گردم(30). آیت الله لواسانی در سال 1357 در سن هفتاد و هفت سالگی بعد از زیارت عتبارت عالیات برای تجدید دیار با امام، عازم فرانسه شد و پس از تبادل اندیشه پیرامون حكومت اسلامی و آینده ایران و ... قبل از امام به ایران مراجعت كرد.
سنگ صبور انقلاب

آیت الله لواسانی بعد از ورود امام به ایران اسلامی بی هیچ نام و عنوانی در كنار امام قرار گرفت هاو در طول ده سال بعد از پیروزی انقلاب نیز تا آخری لحظه با امام همراه شد. حجة الاسلام سید محمد رضا لواسانی فرزند آیت الله لواسانی در این باره می نویسد :

«پس از انقلاب آیت الله لواسانی حدأقل هفته ای یكبار بدون هیچگونه تشریفاتی به ملاقات حضرت امام می رفتند و اگربه واسطه عذری نمی توانستند بروند، حضرت امام توسط یادگارشان جناب آقای حاج احمد آقا از حال آیت الله لواسانی سؤال می كردند و علت نیامدن را می پرسیدند(31).»

یادگار امام، حجة الاسلام آقای حاج احمد آقا در پیرامون این موضوع می نویسد :

«.. با اینكه او نماینده ام الاختیار حضرت امام بود، هرگز از زندگی زاهدانه اش دست نكشید و تا آخر در همان منزل كه

صفحه 51

قریب پنجاه سال پیش خریده بود، زندگی كرد و در آخر عمر با آنكه تمامی دوستانش او را به زندگی ای بهتر فرا می خواندند، ولی او با خدای خود عهد كرده بود تا چون محرومین و پا برهنه ها زندگی كند. او هشتاد سال با خمینی بود و برای همه كسانی كه او را می شناختند بوی امام را می داد هر هفته در تمامی مدت بعد از انقلاب یك روز از آن ملاقات او با امام بود و او در برف و سرما هم این ملاقات را ترك نكرد. آخر دل امام به او خوش بود(32)...»
ویژگیهای اخلاقی

با نگرش اجمالی به نظریات امام (قدس سره) آیت الله خامنه ای، یادگام امام (قدس سره) فرزندان و نزدیكان آیت الله لواسانی می تون به خصوصیات ویژه این مرد الهی پی برد كه از جمله آنهاست : عمل به تكلیف ،ساده زیستی، انجام فرائض دراول وقت، تقیّد به نماز شب، خلوص در زندگی، سعی در حل مشكلات مردم، صله رحم، تواضع و فروتنی، قرائت چند نوبت قرآن در روزها، شهامتِ دفاع از حق، سلام دادن به كوچك و بزرگ، حسن خُلق در زندگی با همسر و فرزندان و مردم، احترام به بندگان خدا، شنیدن نظریات دیگران و ...
عروج

آیت الله لواسانی قبل از رحلت امام در بیمارستان بار دیگر با دوست دیرین خود ملاقات كرد. ارتحال امام اثر عمیقی بر روح آن عزیز می گذارد و سرانجام بعد از یك دوران بیماری نسبتا طولانی شانزده ماه بعد از ارتحال

صفحه 52

امام (قدس سره) روز هشتم مهر 1369 در 89 سالگی دارفانی را وداع گفت وبه ملكوت اعلی پیوست.

پیكر مطهرش با حضور هزاران نفر از مردم عزادار تهران و نماینده های هربر معظم انقلاب، رئیس جمهور وبا حضور یادگار امام، حضرت حجة الاسلام آقای حاج احمد آقا در میان حزن واندوه امت حزب الله از مسجد ایشان تشییع و به شهر مقدس قم منتقل گردیید. آنگاه در جوار حرم حضرت فاطمه معصومن (س) به خك سپرده شد.
پیام رهبر معظم انقلاب

به مناسبت ارتحال آیت الله سید محمد صادق لواسانی پیامهای متعددی از سوی شخصیت های مختلف(33) صادر شد. متن پیامهای رهبر معظم انقلاب، ریاست جمهوری و یادگام امام (قدس سره) چنین بود:

بسم الله الرحمن الرحیم

انا لله و انا الیه راجعون.

عالم ربانی و فقیه پرهیزكار و بزرگوار، آیت الله آقای حاج سید محمد صادق لواسانی رضوان الله تعالی علیه دعوت حق را لبیك گفته و به لقاء الله پیوست. آن روحانی عالیقدر هم به موجب مدارج و مقامات عالیه علم و عمل و عمر طولانی و پربركتی كه تماما در صراط مستقیم حق سپری شدو هم به خاطر پیوند مودت و صداقت با امام عزیز و بزرگوارمان كه حدود هفتاد سال استمرار و استحكام داشت، یكی از

صفحه 53

شخصیتهای محبوب و چهره های شاخص به شمار می آمد و فقدان ایشان ضایعه ای تأسف انگیز و خسارت بار است. این جانب كه خود سالیان متمادی آن شخصیت عزیز را از نزدیك به طهارت و صداقت و وارستگی می شناختم، این مصیبت را به خانواده محترم، مخصوصا فرزندان مكرم ایشان و نیز به جامع علمی و مردم تهران عسلیت عرض می كنم و رحمت و فضل الهی را برای روح مطهرشان مسئلت می نمایم.

8 / 7 /69

سید علی خامنه ای

پیام آیة الله هاشمی رفسنجانی

بسم الله الرحمن الرحیم

انا لله و انا الیه راجعون

رحلت عالم جلیل القدر، آیة الله آق ای حاج سید محمد صادق لواسانی رحمة الله علیه كه عمر پر بركتش در راه خدمت به اسلام و ترویج اهل بیت اطهار سپری شد، را به حوزه های علمیه مردم تهران و خانواده آن مرحوم بویژه فرزندان گرامیشان تسلیت می گویم. آن روحانی خدمتگزار با پیوند علمی، فكری و عملی كه با حضرت امام قدس سره الشریف داشت، خدمات بسیاری به انقلاب اسلامی نمود.(34)

از خدای متعال برای آن عالم عامل علو درجات و برای

صفحه 54

بازماندگان صبر و مسئلت دارم

كبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور

پیام تسلیت حجة الاسلام حاج سید احمد خمینی به فرزند آن مرحوم

بسم الله الرحمن الرحیم

جناب حجة الاسلام و المسلمین حاج سید محمد رضا لواسانی (دامت افاضاته) با قلبی خسته و پر اندوه خبر عروج ملكوتی یار وفادار امام، زاهدی عالیقدر پرسانی مبارز و پرهیزكاری عزیز؛ حضرت آیة الله آقای حاج سید محمد صادق لواسانی را شنیدم، او به حق در زمان تبعید امام (قدس سره) پدری دلسوز و مربی ای صادق برایم بود.محبت های خالصانه او در تنهایی هایم موجب دلگرمی بود. در طول مدت تبعید و زندان امام در مقابل طاغوت و طاغوتیان ایستاد و از امام دفاع كرد.(35)

در زمانی كه نام امام مساوی با زندان و اعدام بود؛ یك تنه مسئولیت نمایندی علی الاطلاق حضرت امام را پذیرفت و مسئول شهریه در قم و تهران و سایر حوزه ها شد و با شهامت تا دم مرگ از این مسئولیت ها دفاع كرد و پذیرای زندان و شكنجه و تبعید و در بدری شد.

او كسی بود كه امام بارها گفته بود: دست او دست من است. او رفیق بی بدیل من است. توهین به او توهین به من است. و

صفحه 55

او براستی چنین بود. در زمان تبعید امام به دست شاه خائن، او راهی تركیه شد. از این شهر به آن شهر تا بلكه یارش را بیابد، ولی دون صفتان نامرد به هیچ وجه به او یاری نكردند تا با دلی كنده از درد و رنج از تركیه مراجعت كرد.

با اینكه او نماینده تام الاختیار حضرت امام بود، هرگز از زندگی زاهدانه اش دست نكشید و تا آخر در همان منزل كه قریب پنجاه سال پیش خریده بود، زندگی كرد و در آخر عمر با آن كه تمامی دوستانش او را به زندگی ای بهتر فرا می خواندند، ولی او با خدای خود عهد كرده بود تا چون محرومین و پابرهنه ها زندگی كند.

او هفتاد سال با خمینی بود و برای همه كسانی كه او می شناختند بوی امام را می داد هر هفته در تمامی مدت بعد از انقلاب یك روز ار آن ملاقات او با امام بود و او در برف و سرما هم این ملاقات را ترك نكرد. آخر دل امام به او خوش بود. باور كن كه من در حد تو و برادرانت متأثرم و اگر نبود كه سنت (الله) بر این تعلق گرفته است، هیچ چیز و كس نمی توانست آرامم كند.

من به شما كه دوست عزیز و برادرم هستی و به برادران بزرگوار و شریف؛ جناب آقای دكتر محمد تقی لواسانی و جناب آقای دكتر محمد حسین لواسانی و برادران و خواهران و فامیل شریف و بزرگوارتان تسلیت عرض می كنم و از

صفحه 56

خداوند می خواهم كه به همه ما تحمل این درد و رنج را عطا فرماید.

و السلام علیكم احمد خمینی
پی نوشت ها:

1 - گنجینه دانشمندان، جلد 9، ص 296 .

2 - گنجینه دانشمندان، جلد 4، ص 550 .

3 - همان .

4 - شیخ عبدالكرمیم حائری نگهبان بیدار، سعید عباس زاده .

5 - متولد 1267 ه ق و متوفی 1355، مدفن حرم مطهر حضرت معصومه علیها سلام .

6 - همان .

7 - دیدار با ابزار، زندگینامه آیة الله خوانساری .

8 - مدفن حرم مطهر حضرت معصومه علیها سلام .

9 - علمای بزرگ از كلینی تا خمینی، جلد اول، ص 420 .

10 - مدفن مدرسه حجتیه .

11 - سیمای فرزانگان، جلد سوم، ص 88 .

12 - همان، ص 70 .

13 - مدفن قبرستان شیعیان صاحب كتب ارزشمند امرار الصلوة - المراقبات - اعمال السنه - رساله لقاء الله .

14 - مصاحبه با آیة الله لواسانی، روزنامه رسالت، 1368 / 4 / 20 .

15 - گنجینه دانشمندان، جلد هفتم، ص 75 .

16 - گنجینه دانشمدان، جلد سوم، ص 54 .

17 - حاج آقا حسین قمی، قامت قیامت، ص 170 .

18 - گنجینه دانشمندان .

19 - همان .

20 - تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد اول .

21 - آثار الحجه، جلد دوم، ص 256، محمد شریف رازی .

22 - واقع در محله امامزاده یحیی .

23 - مصاحبه با آید الله لواسانی، نقل از دكتر محمد تقی لواسانی، روزنامه رسالت، 1368 / 4 / 20 .

24 - حجه الاسلام محمد رضا لواسانی؛ فرزند آیة الله لواسانی كیهان، 1369 / 8 / 17 .

25 - یادگار امام، رسالت، 69 / 8 / 9 .

26 - همان .

27 - دكتر محمد تقی لواسانی، فرزند آیة الله لواسانی، رسالت، 1368 / 4 / 2 .

28 - تاریخ و فرهنگ معاصر، جلد اول، ص 627 .

29 - نهضت روحانیون، جلد شش، ص 199، علی دوانی .

30 - حجة الاسلام سید محمد رضا لواسانی؛ فرزند آیة الله لواسانی، كیهان، 69 / 8 / 17 .

31 - همان .

32 - یادگار امام، رسالت، 69 / 8 / 9 .

33 - پیام رهبر فرزانه انقلاب به مناسبت ارتحال آیةالله لواسانی، حدیث ولایت، جلد پنجم، ص 209، 69 / 7 / 8 .

34 - پیام رئیس جمهور وقت، آیةالله هاشمی رفسنجانی، رسالت، 69 / 7 / 8 .

35 - پیام حجةالاسلام حاج احمد آقا خمینی، یادگار امام، به مناسبت ارتحال آیةالله لواسانی، 69 / 7 / 8 رسالت .